Integracja sensoryczna jest procesem, w którym mózg przyjmuje informacje ze zmysłów, rozpoznaje je, odpowiednio interpretuje oraz integruje w celu wytworzenia odpowiedniej reakcji ruchowej, zwanej reakcją adaptacyjną. Proces ten jest niezbędny dla naszego prawidłowego funkcjonowania, dzięki niemu uczymy się, zdobywamy nowe doświadczenia i umiejętności budując naszą wiedzę o świecie. Nieprawidłowo działające układy sensoryczne wpływają na nasze funkcjonowanie we wszystkich obszarach rozwoju: fizycznym, poznawczym i emocjonalnym.
Terapia SI jest przeznaczona dla dzieci mających trudności z prawidłowym funkcjonowaniem układów sensorycznych. Sygnały świadczące o nieprawidłowym przetwarzaniu sensorycznym możemy zauważyć w codziennym zachowaniu naszych dzieci.
Jakie możemy obserwować objawy zaburzeń integracji sensorycznej w codziennym funkcjonowaniu dziecka?
Już od okresu niemowlęcego możemy zaobserwować zachowania mogące świadczyć o nieprawidłowo funkcjonujących układach sensorycznych. Są to trudności w zakresie samoregulacji, które powstają w wyniku nieprawidłowych reakcji adaptacyjnych na bodźce zmysłowe. Obserwujemy wówczas trudności w zakresie snu, samouspokajania się, jedzenia, poziomu pobudzenia, przechodzenia pomiędzy stanami snu i czuwania.
U nieco starszych dzieci możemy obserwować trudności z koordynacją, czyli „zdolnością wykonywania złożonych ruchów, dokładnie, szybko i w zmiennych warunkach” (W. Starosta), dyspraksją w zakresie motoryki dużej, małej oraz dyspraksją oralną.
Zaburzenia integracji sensorycznej wpływają również na nieprawidłowy rozwój mowy. Układ dotykowy ma wpływ na kinestezję artykulacyjną i praksję oralna, układ przedsionkowy reguluje napięcie mięśniowe, wpływa na koordynację aparatu artykulacyjnego, układ proprioceptywny wpływa na modulowanie tonu głosu i artykulację, układ wzrokowy pomaga w odczytywaniu mowy z ruchu warg i sygnałów pozawerbalnych, układ słuchowy jest istotny dla odbioru dźwięków, ich dyskryminację i różnicowanie. Rozwój mowy zależy nie tylko od dojrzałości struktur nerwowych, ale także od umiejętności percepcyjno-motorycznych.
Zaburzenia przetwarzania sensorycznego mają również swoje odzwierciedlenie w trudnościach z jedzeniem. W zależności od rodzaju zaburzeń możemy obserwować różnorodne trudności o podłożu sensoryczno – motorycznym odmienne u dzieci z deficytami modulacji sensorycznej o charakterze nadwrażliwości, podwrażliwości czy zaburzeniami motorycznymi o podłożu sensorycznym.
Nieprawidłowe przetwarzanie sensoryczne wpływa również na funkcjonowanie psychospołeczne dziecka, np. przytłoczenie bodźcami sensorycznymi może wpływać na zdolność regulacji emocji i trudne zachowania u dzieci.
Jakie mogą być czynniki ryzyka zaburzeń integracji sensorycznej?
Ze względu na występowanie różnorodnych następstw tj. nadciśnienie, cukrzyca ciążowa, stan przedrzucawkowy, depresja, poród poprzez cesarskie cięcie związanych z otyłością i nadwagą przyjmuje się, że mogą one wpływać na ryzyko wystąpienia zaburzeń integracji sensorycznej. Kolejnymi czynnikami ryzyka są cukrzyca ciążowa, depresja i konieczność zażywania leków przeciwdepresyjnych, przedwczesny poród, padaczka i stosowanie leków przeciwpadaczkowych, infekcje wewnątrzmaciczne, stres i nieprawidłowe odżywianie.
Diagnoza zaburzeń integracji sensorycznej
Diagnoza powinna być przeprowadzone przez osobę, która ukończyła studia podyplomowe lub kursy kończące się uzyskaniem certyfikatu pozwalającego na diagnozowanie i terapię metodą integracji sensorycznej. Na diagnozę integracji sensorycznej składają się: wywiad przeprowadzony z rodzicem lub opiekunem, kwestionariusz sensomotoryczny, obserwacja aktywności swobodnej i kierowanej dziecka, obserwacja kliniczna i standaryzowane testy. W przypadku diagnozy dziecka, z którym współpraca jest utrudniona istnieje możliwość dokonania oceny poziomu funkcjonowania dziecka na podstawie zebranych informacji i obserwacji zachowań i reakcji dziecka na proponowane aktywności.
Terapia SI
Terapia integracji sensorycznej powinna mieć postać zabawy, w której terapeuta stwarza takie warunki, aby dziecko mogło reagować na postawione wyzwania odpowiednimi reakcjami adaptacyjnymi. Terapia służy poprawie integracji zmysłów i wzmacnia procesy nerwowe leżące u ich podstawy.
Aby terapia była zgodna z metodą musi być prowadzona przez wykwalifikowanego terapeutę w atmosferze zaufania i szacunku, dziecko powinno mieć zapewnioną bezpieczną przestrzeń z odpowiednim wyposażeniem, terapia powinna uwzględniać współpracę z rodziną dziecka. Podczas terapii należy zapewnić stymulacje systemów bazowych integrując je z pozostałymi układami sensorycznymi, uwzględnić aspekty motoryczne, praksję, koordynację, orientację w czasie i przestrzeni oraz zapewnić odpowiednią regulację stanu pobudzenia. Atmosfera w trakcie terapii powinna motywować do osiągania sukcesu i rozwoju wewnętrznej potrzeby eksplorowania środowiska, które jest podstawą do wypracowania odpowiednich reakcji w zmieniającym się środowisku i w interakcji z ludźmi.
📚 Źródła:
- Integracja sensoryczna a przetwarzanie sensoryczne, red. E. Emich – Widera, I. Palicka, O. Przybyla, B. Kazek, PZWL, Warszawa 2025